Tanngniost Tanngrisnir czyli znane i lubiane Kozły Thora

Horik

Informacje zaczerpnięte za zgoda Drużyny [link widoczny dla zalogowanych], opracowane przez Fiolnira.

LITERATURA

Mimo, że Wikingowie posługiwali się w życiu codziennym alfabetem runicznym, to jednak nie używano go zwykle do zapisywania utworów literackich. Było to spowodowane niedogodnością materiałową i pracochłonnością kreślenia run. Najdłuższe teksty literackie zapisane w tym alfabecie liczą co najwyżej po osiem wersów, a i te należą do rzadkości. Alfabetu runicznego używano przede wszystkim do zapisywania znaków własności, lub inskrypcji upamiętniających ważne wydarzenia, często również z życia prywatnego. Do tego pierwszego celu służyły runy krótkogałązkowe, a do drugiego, bardziej oficjalnego długogałązkowe. Alfabet runiczny przetrwał jeszcze całe wieki po wprowadzeniu Chrześcijaństwa i wyszedł z użycia dopiero niedawno. Stał się w ten sposób językiem archaicznym i martwym, sprzyjała temu niedostatecznie rozwinięta gramatyka, a przede wszystkim ortografia.

Edda starsza

Została ona zapisana dopiero we wczesnym średniowieczu. Najstarszy rękopis pochodzi z 1270 roku, ale większość utworów w niej zapisanych jest o ok. 300 lat starsza. We wcześniejszym okresie opowieści te były przekazywane ustnie w formie pieśni, hymnów lub gawęd. Edda starsza zawiera poematy proste w swojej stylistyce i znacznie różniące się od siebie. Poematy zawarte w Eddzie były podobne w swym przeznaczeniu do mitologii greckiej i rzymskiej, oznacza to, że nie służyły jako rodzaj modlitwy czy hymny pochwalne dla bogów, lecz bardziej jako opowieści o samych bogach, oddziałujące dodatnio na moralność i świat wartości Wikingów. Edda starsza jednak oprócz wierszy tego typu zawiera jeszcze wiele tzw. wierszy skaldycznych. Powstawały one najczęściej w IX wieku w Islandii i Norwegii. Ich twórcami byli nadworni poeci opiewający w nich zwycięstwa swoich władców, ich hojność i pozytywne przymioty. Służyły one jako rodzaj hymnu pochwalnego, czyli miały dokładnie odwrotny charakter niż inne wiersze zapisane w Eddzie. Posługiwano się w nich najczęściej krótkimi i dowcipnymi aluzjami o charakterze mitologicznym. Nie ma trudności z ustaleniem przynajmniej w pewnym przybliżeniu wieku poszczególnych wierszy skaldycznych, gdyż ich autorzy byli tak znani, że wiemy w jakich latach żyli i tworzyli. Edda prawdopodobnie zawierała w swej pierwotnej formie również eposy. Nie dotrwał jednak do naszych czasów ani jeden z tych które stworzyli Skandynawowie. Edda starsza jest prawdziwą kopalnią wiadomości o bogach i bohaterach. Lektura obowiązkowa dla wszystkich chcących poznać teologię Wikingów.

Edda młodsza i Dzieje Duńczyków

Oba te bardzo ważne dla historyków zbiory powstały na początku XIII wieku. Dzieje Duńczyków autorstwa duńskiego kronikarza Saxo Grammaticusa powstały około 1250 roku. Zostały spisane po łacinie na podstawie ustnych przekazów i heroicznych pieśni, które nie zachowały się do dnia dzisiejszego. Zbierał on te opowieści w Norwegii i na Islandii. Praca Grammaticusa skupiała się przede wszystkim na wydarzeniach historycznych. Opisywał królów, wielkich ludzi i bohaterów, zaniedbując bogów. Kiedy już jednak na to się decydował wyłaziła z całą stanowczością na wierzch cała jego nietolerancja i uprzedzenia religijne. Jest to ciekawy dokument historyczny, ale o mitologii raczej nic nie można się z niego dowiedzieć.
Inny charakter miała praca Snorriego Sturlusona, znana jako Edda młodsza. Powstała ona około roku 1220. Przedstawia on w bardzo ciekawej i obfitej formie mity i legendy normańskie. Udało mu się spisać całą historię Norwegii, skupiając się na żywotach poszczególnych władców. Materiały do pracy zbierał właśnie z przekazów ustnych legend i poematów skaldycznych. Dzieło było już z założenia podręcznikiem mitologii skandynawskiej, a zarazem zasad stylistyki. Edda młodsza jest charakterystyczna przede wszystkim ze względu na zastosowanie tzw. kanningów. Jest to forma metafory odwołująca się do mitologii np. złoto - łoże Fafnira (smoka, który leżał na górze złota), ciężar Graniego (konia, który po zwycięstwie Sigurda nad smokiem musiał to złoto dźwigać do domu). Mity zawarte w Eddzie są posegregowane chronologicznie od tych o stworzeniu świata począwszy, przez opowieści o bogach i bohaterach, aż do tych opiewających koniec świata i zmierzch bogów. Dodatkowo Snorri Sturluson dołączył omówienie mitologicznych odniesień w poezji, co jest teraz bardzo pomocne badaczom. Edda młodsza to udana próba ocalenia od zapomnienia pogańskich tradycji i zwyczajów, oraz mitologii Skandynawów, która uratowała ją od zapomnienia, czego wyrazem jest również ta strona.

Sagi

Jest to gatunek literacki, pisany prozą, ukształtowany w XIII wieku na Islandii. Bardzo szybko zdobył popularność w całej Skandynawii. Był to gatunek opisujący w przeważającej większości wydarzenia historyczne, ale nie była to reguła. Samo słowo "saga" znaczy historia. Rozrzut tematyczny między poszczególnymi sagami jest bardzo wielki. Jedne opisują życie pierwszych Skandynawów między X i XI wiekiem oraz czasy wielkiej wędrówki, inne zajmują się panowaniami kolejnych władców, natomiast są i takie, które traktują o duchach, magii, czarach, pogańskich rytuałach itp. Największą część wśród nich zajmują porywające historie wielkich bohaterów, żyjących na początku okresu Wikingów. Sagi były raczej prostym gatunkiem literackim, często nawet upraszczającym stare opowieści, zapisane w starych kronikach i stamtąd zaczerpnięte. Wiele wątków splatało się w nich w jeden ciąg narracyjny.
Najważniejsze z sag historycznych to dwie. Saga Królów (Konunga sögur) zaczynająca się legendarnymi opowieściami o pierwszych władcach Skandynawii, których prawdziwa treść historyczna zaczyna się w momencie panowania pierwszego króla Norwegii, Haralda Pięknowłosego (wstąpił na tron w 870 roku). Później opisani są wszyscy królowie aż poza koniec ery Wikingów. Wymienione są także wszelkie koligacje występujące pomiędzy nimi, a resztą władców Skandynawskich. Z kolei Saga o Islandczykach (Íslendingasögur) opowiada historię kolonizacji Islandii (między 870, a 930 rokiem) i kilku pierwszych pokoleń ludzi tam żyjących. Ta saga to przede wszystkim opowieść o codziennym życiu Wikingów. Są opisane pierwsze osady, codzienne problemy itp.

SZTUKA

ztuka Wikingów opierała się na motywach zdobniczych wykorzystujących stylizowane zwierzęta, ale pojawiały się okresy w których dominowały motywy roślinne. Oprócz tego istniały oczywiście wyobrażenia postaci mitologicznych. Jednak motywy przyrodnicze zawsze wiodły prym. Od V wieku, kiedy kultura Skandynawska zaczęła się dynamicznie rozwijać, aż do okresu kończącego erę Wikingów pojawiło się w ich sztuce sześć okresów, które niejednokrotnie krzyżowały motywy z okresami sąsiadującymi.

Oseberg (750 - 840)

Styl ten, uznawany za pierwszy charakteryzujący się cechami dającymi się sklasyfikować, wziął swoją nazwę od grobowca odkrytego w Osebergu. Znaleziono wtedy piękny okręt służący do pochówku, bardzo pięknie zdobiony. Najbardziej charakterystycznym motywem występującym w tym stylu jest tzw. "bestia chwytająca", który występował pospolicie również w późniejszych okresach, lecz tutaj pojawił się po raz pierwszy. Jest to głowa o kształcie maski, posiadająca skręcony tułów oraz drapieżne łapy. Motyw ten prawdopodobnie został zaczerpnięty z tradycji anglosaskiej i zaczął występować ok. VIII wieku. Bardzo podobny przykład tego stylu znaleziono również w grobowcu Broa na Gotlandii.

Borre (835 - 970)

Nazwa tego stylu wzięła się od końskiego wędzidła, wykonanego z brązu, znalezionego w łodzi odnalezionej w miejscowości Borre w Vestfold w Norwegii. Ten styl wywodzi się bezpośrednio ze stylu Oseberg, w nim również występuje bestia chwytająca, ale obok niej istnieje także łańcuch pierścieniowy. Jest to jeden z nielicznych przykładów zdobnictwa nie odnoszącego się do motywów przyrodniczych. Składa się po prostu z zachodzących na siebie okręgów i kwadratów. Bestie obu stylów różnią się tylko nieznacznie.

Jellinge (880 - 1000)

Styl ten wziął swoją nazwę od miejscowości Jelling w Danii, gdzie w królewskiej komorze grobowej odnaleziono srebrny puchar z charakterystycznym motywem zwierząt poskręcanych na kształt litery S. Jest to właśnie jego najważniejsza cecha. Najczęściej występują poskręcane ze sobą wstęgowe zwierzęta, tworzące wspólny, otwarty motyw. Ten styl miał wiele cech wcześniejszego, a jeszcze bardziej jest spokrewniony z późniejszym Mammen.

Mammen (950 - 1060)

Ten styl wziął nazwę od miejscowości Mammen w Jutlandii, gdzie odnaleziono grobowiec z 970 roku, a w nim piękny rytualny topór, inkrustowany srebrem i z piękną ornamentyką. Styl ten wziął początek bezpośrednio z Jellinge i dlatego często łączono je oba ze sobą, nie uznając go za odrębny. Trochę się jednak różnij, przede wszystkim był bardziej realistyczny i zachowywał (mniej więcej) proporcje. Dał on początek stylowi Ringerike i z tego powodu można go uważać za przejściowy. Wtedy też dokonała się mała rewolucja, gdyż po raz pierwszy zaczęto używać motywów roślinnych, zapożyczonych prawdopodobnie z kultur Europy Zachodniej.

Ringerike (980 - 1080)

Nazwa stylu wzięła się od okręgu, w którym wydobywano czerwony piaskowiec, przeznaczony na pomniki stawiane na północ od Oslo. Wyraźnie widać znaczne rozpowszechnienie mody, która pojawiła się w poprzednim stylu. Zwierzęta tracą na znaczeniu. Zaczyna dominować zdobnictwo roślinne w którym przedstawiciele fauny są ledwie zauważalni lub nie ma ich w ogóle. Jest to element charakterystyczny właściwie tylko dla niego, gdyż we wszystkich innych dominują zwierzęta.

Urnes (1035 - 1150)

Urnes jest ostatnim z wikińskich stylów. Skończył się wraz z końcem dominacji Skandynawów w Europie. Jego nazwa pochodzi od XI-wiecznego kościoła w mieście Urnes, niedaleko fiordu Sogne w Norwegii. Do łask powróciły w nim ponownie zwierzęta. Głównym motywem są czworonogi walczące z wężopodobnymi stworami, najczęściej zamknięte we wzory o kształcie pętli.